Rigal tal-Milied mill-KNK: ‘Il-Jien u Lilhinn Minnu’ ta’ Dun Karm

Il-Kunsill Nazzjonali tal-Ktieb jixtieq iwassal ir-rigal tiegħu għal dan il-Milied, u dis-sena ġie deċiż li jkun waħda mill-isbaħ opri letterarji Maltin, u l-isbaħ xogħol tal-poeta nazzjonali, ‘Il-Jien u Lilhinn Minnu’ ta’ Dun Karm.

Dun Karm kiteb dan il-kapolavur bejn l-1936 u l-1938, u skont Oliver Friggieri fl-introduzzjoni kritika għall-edizzjoni tal-1988; “B’ Il-Jien u Lilhinn Minnu l-letteratura Maltija kisbet l-aqwa aspett tax-xeħta adulta tagħha, u ma baqgħetx korretta d-definizzjoni fqira tagħha f’termini folkloristiċi, soċjali u nazzjonali biss, termini elementari li l-poeta għandu s-saħħa li jħaddanhom fl-istess waqt li jinfetaħ biex jiftiehem fit-termini tal-akbar rilevanza, jiġifieri umana […] Dun Karm għola ‘l fuq mill-art ta’ kulma hu kontinġenti, u ħareġ ħafna ‘l barra mill-qafas ta’ l-ispunti individwali u intimi”.

Tista’ taqra l-poeżija minn hawn taħt, jew tniżżilha minn hawn.

Il-Jien u Lilhinn Minnu

Ħsiebi bħal agħma; biex isib it-trejqa

itektek bil-għasluġ kull pass li jagħti;

jimxi qajl qajl u qatt ma jaf fejn wasal;

dalma kbira tostorlu l-kif u l-għala,

u d-dawl li hu jixtieq qatt ma jiddilu.

Ħsiebi bħal agħma, u dik id-dalma sewda,

bħal marda li tittieħed, tmissli ‘l qalbi

u ddawwarha bin-niket, bħalma ż-żraġen

tax-xewk u tal-għolliq idawru x-xitla

tal-ward u joħonquha. Minn ġol-ħondoq

tad-dwejjaq kiefra jien għajjatt imbikki:

“Għajjew għajnejja tħares bla ma tara,

u qalbi nfniet. Min sa jagħtini l-hena

tad-dawl sabiħ? Min sa jurini t-trejqa

li twassalni xi mkien fejn hemm il-milja

tax-xewqa kbira li taħfili ‘l ħajti?”

Ħarist madwari; rajt il-ward ilellex

bl-eluf u jilgħab mal-fewġiet għaddejja;

smajt lill-għasafar moħbijin fix-xuxa

tal-fraxxnu u tal-ħarrub igħannu l-għanja

ferrieħa tal-imħabba u x-xemx mill-għoli

tiddi fuq kollox u bis-sħana wtieqa

tfittex l-egħruq tal-ħajja. Dehra ħelwa!

dehra sabiħa li bennitni f’ħolma

ta’ poeżija u bħal raqqditli s-sensi;

iżda s-sħana tax-xemx ma niżletx f’qalbi;

anqas dijitha ma kisritli d-dalma

illi nġabret fuq ħsiebi.

Lejn is-sema

arfajt ħarsti mixtieqa; eluf ta’ kwiekeb

f’dak il-wisa’ bla tarf rajt ilebilbu

bħalma jagħmel il-ward, meta bil-ħlewwa

tbusu l-fewġa t’April. Madwari l-ħsejjes

tal-ħidma kienu siktu u l-lejl kien firex

l-istar tiegħu bla lewn fuq l-art u l-baħar.

Ħelwa kienet is-siegħa! Fuq ix-xtajta

il-mewġ iħaxwex dik il-għanja ċkejkna

li tħannen għall-mistrieħ; għannej waħdieni

fis-skiet tal-lejl, ir-rużinjol iwieġeb

b’leħen imbikki, u bħala ruħ li tishar

l-arloġġ iwennes lil min jishar bħalu.

Qawwija kienet ħarsti lejn is-sema,

u ħsiebi ttawwal, bħalma tagħmel xitla,

biex jixrob l-ewwel dawl li sata’ jinżel

minn dak l-iżraq bla qiegħ, minn dak il-wisa’

bla truf; u jiena tlabt: “Mulej, urini

it-triq tal-hena; ixgħel ġewwa ħsiebi

id-dawl tal-fehma u minn fuq qalbi neħħi

l-għoqla ħarxa tad-dmugħ.”

Ebda tweġiba.

Hemm kien is-sema bid-djamanti żoroq

tal-kwiekeb jiddu ġewwa ħbub għajnejja;

hemm il-baħar mifrux fid-dalma siekta

iħaxwex l-għanja ta’ tfulitu; moħbi

ġo siġar moħbijin – ruħ imbikkija, –

hemm kien ir-rużinjol itenni l-għanja

li għallmitu l-imħabba; – poeżija

ħelwa li traqqad ix-xejriet tal-ġisem, –

iżda sebħ ma tefgħetx fuq ħsiebi mdallam,

anqas ġo qalbi ma tefgħet is-sliem.

Ħsiebi ħrax f’dik iċ-ċaħda. Bħal min jitlef

tama sabiħa li kien nissel darba

tnehidt: “Kemm niket ġewwa d-djar magħluqa!

kemm krib ta’ morda! kemm uġigħ! kemm dwejjaq!

kemm qirda ta’ ħajjiet fl-aħjar minn tagħhom,

u ħadd ma jwieġeb għat-tnehid tal-bniedem!

Għalfejn ix-xemx? Għalfejn il-kwiekeb żoroq?

Għalfejn il-ward u l-għana tal-għasafar

la ħadd minnhom ma jġib għall-ħsieb imdallam

xi dawl ta’ fehma, anqas għall-qalb muġugħa

taba ta’ faraġ? Għal min jitlob ħniena

x’tiswa ta’ kobor u ta’ ġmiel turija?”

Meta żgħużiti kienet għadha miegħi

u minn ħarsti, minn kelmti u minn mixjiti

kienet taqbeż is-saħħa, oh x’nida ħelwa

ta’ ferħ, ta’ sliema kont ixxerred fuqi,

ja tama tas-smewwiet! Il-kelma t’ommi

għadha f’widnejja ddoqq: “Qatt la tirtema

taħt it-toqol tal-ħajja: jekk in-niket

għad jiġi wara biebek u jdellillek

darek, u tħoss il-ħobż jimrar u jikber

ġo ħalqek, ftakar illi fik, madwarek,

u fid-dawl tas-smewwiet għandek iħobbok

missier ħanin li ma jaħqarx ‘l uliedu,

għax Hu jitma’ ‘l-għasafar, Hu ilibbes

bis-suf lin-ngħaġ u Hu jimla bis-saħħa

lill-ħut fil-baħar; qatt, ibni, la tinsa

il-kelma t’ommok; ommok tgħid is-sewwa.”

U jien emmint u, għax emmint, ftaħt qalbi

għal tama kbira, u l-ward ħeġġeġ madwari,

Ferħa bla temma! Issa li saħħti mielet,

naqset il-kelma t’ommi; u int, ja tama,

m’għadekx fuq ruħi troxx il-barka tiegħek,

għax jien fil-hemm li xxeblek ma’ din ħajti

tlabt lill-missier ħanin li qaltli ommi

u baqgħet bla tweġiba s-sejħa tiegħi.

U bħal ħsieb iswed għadda minn ġo ħsiebi:

“Il-bidu mnejn? It-temma fejn? X’ifissru

it-tajjeb u l-ħażin fl-insiġ ta’ ħajja

maħruba f’qasir żmien? M’hix ħolma ewwilla

dik it-tjieba ħanina li għallmitni

ommi fl-iskola ta’ ħoġorha, meta

tfajjel daħkani ma kontx naf ħaġa oħra

ħlief inħares f’għajnejha u fit-tbissima

ta’ fommha u kienu dawk il-ġenna waħda

ta’ ħsiebi u qalbi? Fis-sahriet lejlija,

meta tiskot il-ħajja u l-kwiekeb żoroq

jittawlu mis-smewwiet fuq dinja mħeddla;

fid-dija ta’ bin-nhar, meta x-xemx tisreġ

fuq il-jasar ta’ nies li taħdem, tħabrek,

tagħnet u tagħraq, biex ma’ wliedha tiekol

il-loqma samra aktarx bid-dmugħ imxarrba,

min qatt issamma’ fil-ħolqien u sata’

jisma’ leħenha? Min qatt ra dawl wiċċha?”

Iżda lil ommi ma ħqarthiex fi ħsiebi,

għax ommi kinet safja u deh’nha qawwi,

u jien ħabbejtha kif iħobb poeta.

Siekta issa qiegħda fit-tgħanniqa kiesħa

tal-mewt fil-qabar ċkejken; biss xbihitha

għadha ħajja quddiemi w itkellimni;

iżd’ ahi! meta xewqan immidd dirgħajja

biex ingħannaqha, ma nsib xejn fi ħdani.

J’ommi, tjieba tassew! tjieba ħanina!

għaliex ma bqajtx hawnhekk biex issabbarni?

għaliex minn ħajti ġiet il-mewt ħatfitek? …

Il-mewt! … Għalfejn il-mewt? Uġigħ u niket,

ħsarat u dmugħ u tifkiriet bla faraġ

għalfejn dħaltu fid-dinja? X’tiswa l-ħajja

la min-nebbieta fil-egħruq moħbija

trabbi s-susa tal-mewt? Mhux bin il-għaqal

tibni biex tħott, tpinġi s-sabiħ u tħassru.

Nofs il-ħarifa. Ahi, kif tislitli qalbi

il-karba twila li bla heda tidwi

fil-għalqa tal-mejtin! Kemm dmugħ imrażżan

fil-ktejbiet minquxin fuq l-oqbra kiesħa!

Kemm ward ta’ ħajja mħarbat qabel żmienu!

Tara tfajjel jiġġerra liebes l-iswed

qalb l-oqbra jfittex dik il-qalb li darba

kienet taqbeż bil-ferħ u taqsam miegħu

l-hena tas-saħħa; b’leħen kiebi jsejjaħ:

“Missier! Missier!” u jieqaf bħal jistenna

it-tweġiba ta’ dari. Ahi! ħadd ma jwieġeb

għajr il-fewġa lubiena li titniehed

ġos-siġar taċ-ċipress u qalb is-slaleb.

Bir-reżħa ġewwa qalbi, id-dlam ġo ħsiebi,

għalxejn naqbad it-triq bejn raba’ u xagħri;   

kollox sieket mal-plajja; ix-xemx imkeffna

ġo sħab imdardar tibki dmugħ ta’ dwejjaq

fuq il-għera tal-art; ebda ħaxixa

niedja ma tħaddar; ebda ħoss ferrieħi

ta’ ilma ħaj; il-mewt qiegħda fuq kollox.

Nistaqsi: “X’inhi l-mewt?” Minn ġo ħarruba

tasal il-għanja ta’ bufula. Mgħaġġeb

indawwar ħarsti u nara lill-għasfura

ċkejkna tittajjar minn għasluġ għal ieħor

fuq ruħha, lventa, u fuq kull fergħa tgħanni.

“Fil-għera tal-ħarifa, taħt is-sema

iswed bi sħab li jibki, din il-għanja

ta’ ferħ xi trid? Meta ġo qalbi jagħli

id-dmugħ u jaqbeż minn għajnejja u l-ebda

ħniena ma twieġeb għat-tnehida tiegħi,

x’inhu li jgħaxxaq u bil-ferħ ixabba’

lil din il-ħlejqa li ma tafx dinja oħra

ħlief lill-ħarruba u xiber art ma’ dwarha?”

Għaddiet fewġa qawwija; minn balluta

tfarfret u niżlet mingħajr ħoss titbandal

għamra ta’ weraq isfar. L-art ħanina

laqgħethom bħallikieku biex tidfinhom

mal-mijiet u l-eluf li mietu qabel.

Iżda fuq dak il-friex ta’ weraq mejjet

ħadra u sabiħa baqgħet tħaxwex l-għanja

tal-ħajja s-siġra, sħiħa fuq ġenbejha,

dirgħajha miftuħin u fl-ajru safi

tmewweġ il-kotra ta’ xuxitha. Rqiqa

bħal ħajta tal-ħarir u bħalha ratba

u mżewqa reġgħet ġiet iddoqq f’widnejja

mill-kenn ħadrani tal-balluta kbira

l-għanja ferrieħa tal-bufula. Mgħaxxaq

u f’ħin wieħed miblugħ, għajjatt: “Ewwilla

aħjar mill-bniedem li bi ħsiebu jirkeb

fuq il-kwiekeb u x-xmux u b’qalbu jħaddan

id-dawra tal-ħolqien hi l-werqa ċkejkna

li titwieled f’April u tmut f’Ottubru?

Egħref mill-bniedem dan l-għasfur li jgħanni

fuq il-ħerba tal-mewt bla biża’ tagħha?”

Leħen moħbi ċanfarni: “Kbira bosta

u mkabbra l-mistoqsija. Taħseb inti

li tista’ tgħarrex fil-ħolqien u tifhem

in-nisġa tiegħu? Meta qatt il-baħar

sata’ jinġabar f’qoxra ta’ ġellewża,

jew ġo ħafna ta’ id tidħol id-dinja?

Inti tal-bieraħ. Meta id l-Imgħallem

ħażżet fil-wisa’ t-triq lix-xmux u ‘l-kwiekeb

u xeħtithom bl-eluf jiġru, bejniethom

imwieżna u marbutin b’rabta ta’ mħabba,

min kien xhud ta’ egħmilu? Iżernaq għada

u int ma tkunx: eluf ta’ ħajjin oħra

miegħek jintemmu, iżda l-għejun tal-ħajja

ma jinxfu qatt, u tibqa’ sejra n-nisġa

ta’ ħajja u mewt, ta’ ferħ, ta’ lfiq u niket;

għax min b’għaqal bla tarf ħaseb u sawwar

iż-żewqa kbira tal-ħolqien ra f’ħarsa

il-bidu, in-nofs u t-tmiem, u mħabbtu firex

bħala ġwienaħ wesgħin fuq kbir u ċkejken.

Tibża’ u titnikket meta tara s-sema

mgħajjeb bi sħab sewdieni u xejn ma taħseb

illi ‘l fuq minnu x-xemx tiddi f’miljitha.

L-imħabba twaġġa’; bint il-weġgħa l-hena

u bint il-mewt il-ħajja; tibqa’ wħedha

‘kk ma tmutx il-qamħa, u mill-uġigħ tal-ħlas

tagħraf il-hena l-omm ta’ ħajja ġdida.

Għidli, ma tħossx ġo qalbek u ġo ruħek

xewqa li tisboq kulma jroddu l-ħlejjaq,

xewqa ta’ hena ta’ bla tarf li jibqa’

wieqaf bla żmien u ħaj bla temma? Qiegħda

dik ix-xewqa ġo fik bħalma fil-qamħa

qiegħda moħbija s-setgħa tan-nebbieta;

iżda l-fjur tagħha – fjur ta’ ġid għal dejjem –

fil-ġonna tas-smewwiet ma jiftaħx f’lewnu

jekk qabel, fuq din l-art, ma tmutx imkasbra

iż-żerriegħa tal-ġisem; u mhux għaqli

tibki lill-qamħa u ma tifraħx bis-sbula.”

Ilbitt. Ġo fija bdiet taħdita ħierqa

bejn ħsiebi u qalbi; l-wieħed bħal fuqani

iqum fuq qaddu u jiġbor l-għodda kollha

biex iħares il-jedd li ġieh mis-sura

ta’ min jifhem u jrid. Iħoss il-qawwa

barranija li taħkmu, tagħfsu, tirkbu,

iżd’ hu qalil, jitkagħwex f’dik il-ħakma

iżjed minnu qalila u jixtieq jolqot

bil-għodda tar-raġuni ‘d-driegħ mistoħbi

li b’ħafna tal-azzar iżommu taħtu.

“Mela ma tiswa xejn,” jokrob, “il-fehma

li titħaddet ġo ruħi; dawl bla dija

bħal ta’ musbieħ-il-lejl; jidher fid-dlam

bla ma jsebbaħ madwaru u dlonk jintefa

malli jixgħel dawl ieħor. Daħk u frugħa

kulma jistenna l-bniedem. Mela ħabbat,

ja qalb, ħabbat u egħja! Kull taħbita

tgerrem dqiqa minn ħajtek; meta l-ħeġġa

tan-nervi li jħaddmuk, tad-demm li jsaħħnek

tintemm u inti tiskot, forsi nkunu

nafu x’hemm moħbi.”

Tniehdet l-oħra u kliemha

ħareġ niedi bid-dmugħ: “Id-dwejjaq tiegħi

inħosshom jikbru meta inti mdagħdagħ

tmewweġ bħal baħar u fuq xtuti jiġru

bħal żwiemel maħrubin il-ħalel tiegħek.

Jista’ qatt il-miżien jiddaqqas f’siktu

jekk keffa tkun mimlija u l-oħra fiergħa?

Nitgħaxxaq bik meta, sultan qalbieni,

titfa’ ħarstek dehnija fuq il-ħwejjeġ

tal-art u tas-smewwiet, u b’għaqal sieber

tiżen l-imgħoddi u mill-imgħoddi tobsor

il-ġdid li jista’ jsir, u waħda waħda

tjassar għalik il-liġijiet tal-għaġeb

li tostor in-natura: iżda jekk tinsa

is-sabiħ kollu tal-ħolqien, għax sħaba

tgħajjiblek naħa minnu, u tarmi ħajtek

għax jiddellel xi jum, jiena ninfileġ

u fuqi nħoss għaddej bħal nifs marradi.

Int mexxini bid-dawl tal-għaqal, jiena

nirfdek bil-qawwa tal-imħabba, u nirbħu …”

Bħal id ta’ omm għaddiet ratba fuq rasi

u smajt kliem sieber ta’ twissija ħelwa:

“Kulħadd imsallab, għaliex Kristu msallab;

Hu il-mudell; u min fit-tjieba tiegħu

sawwar il-għaġeb tal-ħolqien u ħadem

f’ġisem il-bniedem dik in-nisġa mżewqa

ta’ għadam, dgħif, għeruq u demm u nervi

li jwieġbu ħelu għall-amar tar-rieda,

ħeba ġo dak it-trab żerriegħa ċkejkna

nebbieta tas-salib; u ma’ kull ħajja

ta’ bniedem tikber dik is-siġra mħattba

u twarrad għali, niket, dmugħ u dwejjaq

bla tarf, sakemm fuq dik il-għuda ħarxa

tintemm il-ħajja li nisslitha. Iżda

mhux għalhekk għandu l-bniedem jitlef għaqlu

u jħares ikreh lejn is-sema. Siġra

imsoqqija mill-għajn ta’ ħniena kbira

is-siġra tas-salib, u mill-ward tagħha

jitnissel l-hena kbir ta’ ħajja ħielsa.

Għarib il-bniedem fuq din l-art imtarrfa;

daru band’oħra, fejn la tgerrem susa

anqas kamla ma tiekol; fejn il-għala

u l-kif ta’ kulma hu u kulma jiġri

jidher bla star fid-dawl li hu minn dejjem.

Iżjed la tistaqsix. Jekk trid ġo ħsiebek

is-sliema u l-hena ġewwa qalbek, emmen!”

Kif tagħmel qalb l-għoljiet ragħda qawwija

li tarġa’ lura minn kull ġenb irdumi

u tidwi ġo widnejk, hekk reġgħet lura

minn kull tarf tal-ħolqien dik it-twissija

u tenniet ġewwa moħħi: “Emmen! Emmen!”

“Emmen!” qalu s-smewwiet fil-kobor tagħhom

u firxu quddiem ħarsti, f’lejl ta’ safa,

bħal xmara twila tal-ħalib, bħal sħaba

ta’ trab tal-fidda u magħha u ġewwa fiha

tleblib ta’ kwiekeb, dawl ta’ xmux u ġiri

ta’ kometi maħruba u ħarsa kwieta

ta’ pjaneti u ta’ qmura. “Emmen! Emmen!”

tenniet l-art, u bħal omm li tieħu ‘l binha

ġo ħoġorha u bis-sabar tal-imħabba

tgħallmu ta’ ktieb miftuħ il-ħżuż mitbugħa

u mill-ħżuż il-fehmiet ta’ min kitibhom,

firxet quddiemi l-ġmiel li bħal sultana

ilibbisha u jagħniha. “Emmen! Emmen!”

għajjat b’leħen ta’ ragħda l-baħar wiesa’

u gerbeb fuq ix-xtut il-ħalel bojod

bir-ragħwa tad-dagħdigħa; “Emmen! Emmen!”

tennieli, u rajtu, f’nofsinhar, imħeġġeġ

jidħaq id-daħka safja tal-imħabba;

rajtu, mera bla nikta u mingħajr mewġa,

fi nżul ix-xemx, itenni sema jsaħħar

fejn ward u deh’b, rubini u lapislazzuli

kienu jinsġu bħal star li qatt sultana

fil-ħajr tal-kobor u fil-għatx taż-żina

ma setgħet toħlom; u fl-għerien ta’ qalbi

il-kelma tas-smewwiet, tal-art, tal-baħar

baqgħet tidwi bħal arpa wara l-aħħar

messa tal-kordi minn idejn l-imgħallem.

Kif wieħed li fil-mixi jasal f’naħa

li t-triq tinferaq f’żewġ fergħat u l-ebda

wiri ma jgħidlu liema t-tajba, jieqaf

u b’għajnejh u b’widnejh xewqan jistaqsi

jekk ewwilla fil-bogħ’d tidherx xi xbieha

ta’ dar il-hena u jekk idoqqx xi leħen

ħabib li jgħidlu: “Din it-trejqa tiegħek,”

hekk jiena wqaft ħosbien fuq dik ix-xewka

fejn tinferaq fi tnejn it-triq tal-ħajja,

it-triq tal-jien u t-triq ta’ lilhinn minnu.

U jiena wkoll għarrixt biex nara liema

waħda minn dawk it-tnejn setgħet twassalni

fid-dar tad-dawl li fehmti kienet tfittex,

fid-dar tal-hena, il-bejta minn ta’ qalbi.

Rajtu madwari l-ġmiel tar-raba’ jħaddar

bis-siġar u l-ħaxix; smajt l-ilma jgelgel

it-tislima tas-saħħa u moħbi jgħanni

l-għasfur ferrieħi l-għanja tar-rebbiegħa;

‘mma ftit lil hinn iċ-ċpar kiber u ħarsti

iddennset u fil-bogħ’d għemiet għal kollox.

Ħassejtni ċkejken f’dak is-skiel ta’ ħsiebi

quddiem kobor bla xtut imkebbeb f’satra

ta’ lejl bla kwiekeb! Xtaqt li kieku nlebbet

lilhinn mid-dawl iż-żiemel tad-deh’n tiegħi

u ninfed dak l-istar, nara x’hemm moħbi

f’dik is-saltna li ħadd ma raġa’ minnha;

iżda ħitan tal-bronż li ebda saħħa

ma’ tista’ ġġarraf, bi theddida ħarxa,

kienu hemm jgħollu rashom lejn is-sema

u jħaddnu x-xiber dawl li haw’ madwarna.

Ħassejtni ċkejken, (għad li l-jien ġo ħsiebi

kien għadu jbaqbaq u jgħid kliem imqareb),

ħassejtni ċkejken bħalma jħossu tfajjel

mitluf minn ommu, u demgħa ċkejkna niżlet

siekta tiżżerżaq ma’ ħaddejja. Ħsiebi

inġabar fih innifsu u bħalma jgħaddi

misjuq mill-majistral is-sħab imqatta’

li jdellel l-art u jgħajjeb il-ġmiel tagħha,

hekk minn fuq ruħi bdiet għaddejja ħiemda

damma ta’ tifkiriet li kienu ħajti,

u tefgħu dell mifluġ fuq l-art ta’ qalbi.

U qalbi tniehdet: “Oh sahriet xitwija,

li għaddejt waħdi ġo kamarti naħseb

u nikteb dak li ħsibt, –  nikteb u nħassar

u narġa’ nikteb biex fil-kelma tidher

safja s-sura ta’ ħsiebi, – mela ħolma,

ħolma qarrieqa kienet dik il-wegħda

ta’ hena u ġid li għamiltuli darba;

kollox jintemm qasir; kollox ħuġġieġa

ta’ ward li jiftaħ maż-żerniq filgħodu,

ilellex f’nofsinhar u jbaxxi rasu

biex imut filgħaxija! Oh frugħa fiergħa

ta’ ġid, ta’ għerf, ta’ kobor, u ta’ … mħabba …”

Waqaft. Sabiħa fil-ġmiel kollu tagħha

dehret quddiemi x-xbieha t’ommi. Ħelwa

kienet id-daħka fuq xofftejha: ħelwa

id-dija rżina ta’ ħarsitha; ħelu

dak wiċċha qamħi taħt il-kotra bajda

ta’ dlielha bellusin: u jien ħabbejtha

lil din ix-xwejħa fl-hena ta’ tfuliti,

fil-milja tar-rġulija u għadni nħobbha

bil-qawwa kollha li tagħtini qalbi,

għalkemm siekta fid-dlam ta’ qabar ċkejken.

Le, l-imħabba ma tmutx! L-imħabba tisboq

kull żmien, u tofroq dik is-satra sewda

li taħkem ‘il-ftit dawl li haw’ madwarna;

għax, jekk min sawwar din il-qalb, u fiha

kebbes xewqat akbar miż-żmien u l-wisa’,

jiċħdilha t-temma, jiċħad lilu nnifsu,

u m’hux ħabib tas-sewwa. Għidli, j’ommi,

tmut l-imħabba bil-mewt? jew bħalma jagħmel

farfett li jħalli l-fosdqa fl-art u joħroġ

jittajjar ħieles taħt ix-xemx ta’ Mejju,

tħalli l-imħabba t-trab fejn kienet tgħammar

u fis-sħana ta’ xemx li qatt ma tikfes

tibqa’ dejjem tithenna? Għidli, j’ommi,

li għadek tħobbni kif ħabbejtni dejjem,

li għad iżernaq jum ta’ ferħ, ta’ dija,

u qalbi u qalbek imsoffija bl-ilma

ta’ ħniena kbira, isiru fjamma waħda

fin-nar ta’ mħabba ta’ bla tarf sabiħa!

Ġiet fewġa friska tilgħab fuq ħaddejja

li xerrditli ma’ ġismi bħal tferfira

safja ta’ hena. Oh! kemm irwejjaħ ħelwa

kienet ġabret mill-ġonna dik il-fewġa!

Fil-waqt, mal-plajja, fuq  il-ħaxix aħdar

ħuġġieġa ward, fid-daqs, fil-lewn imżewwaq,

kollu sidru miftuħ u qalbu tlellex

bi trab tad-deh’b, kien donnu qed jistieden

lil min ibusu; u bħal miġbud mill-ħlewwa

tal-istedina rajt lin-naħal bieżel

jgħaddas rasu xewqan f’sider il-fjuri

u jiġbor l-għasel u minn fjur għal ieħor

iġorr it-trab tad-deh’b. Fuq ħajt ta’ dwejra,

ftit ‘il bogħ’d minni, żewġ ħamiem tal-barr,

bħalkieku mxaħxaħ f’dik id-dija fietla

tax-xemx ħanina, kien jitbewwes f’ħolma

ta’ xi bejta fil-blat fejn ebda regħba

ma tasal kiefra, anqas  ta’ riħ jew xita

ma tiżżarġan il-qilla; u fuq ix-xtajta

tal-baħar ikħal daqs in-nir kont tisma’

tħaxwex mewġa lubiena, bħal żegħila

li dan il-qawwi jaf fil-jum tas-sliema

jagħmel lill-omm li qatt ma tegħja trabbi.

Xi waqt ir-rieda donnha tkun lubiena

u taħkem aktar minnha l-fantasija.

Hekk ġrali jien; misruq mid-dehra kbira

tal-imħabba li tħaddan lin-natura,

mingħajr ma kont naf sewwa x’qiegħed nagħmel,

arfajt għajnejja ‘l fuq, idejja ltaqgħu

swaba’ ma’ swaba’ u bħalma jagħmel tfajjel

meta tmissu l-id t’ommu, nżilt qajl qajla

għarkobbtejja fuq l-art ħadra bin-nifel.

Siket il-jien ġo fija bħalma jiskot

xi drabi l-majistral wara li jheżheż

lis-siġar minn għeruqhom u bi sħaba

ta’ trab imtajjar mit-triqat igħajjeb

l-ikħal safi tal-ajru; u kif mal-waqgħa

tar-riħ fuqani tarġa’ tagħmel dlielha

il-balluta godlija u jarġa’ jtalla’

rasu ċ-ċkejkna l-ħaxix li kien infirex,

hekk, kif siket il-jien, fuq moħħi u qalbi

ġiet il-fewġa tas-sliem, u firxu dlielhom

il-fehmiet tajba u ġewwa sidri tħarrku

ferrieħa t-tqanqiliet ta’ safa u benna.

Qomt mill-art bħal mibdul fi bniedem ieħor;

ħassejt ġo sidri t-tjieba tat-tfulija

u bħal tifel għajjatt: “Aħfirli, j’ommi!

Aħfirli, j’omm! Int biss kont għidtli s-sewwa.

Kelli d-dalma fuq ħsiebi u l-mewt ġo qalbi

għax ridtu minni d-dawl u minni l-hena.

Kont għidtli kelma: ‘L-Jien għadu tas-sema,

u s-sema ma jwiġbux,’ u jiena nsejtha;

ridt li l-kbir jaqdi ’ż-żgħir, u fil-jien tiegħi

ġbart il-jedd tal-ħolqien u d-disinn t’Alla.

Issa qed nara: nifhem kif il-werqa

għandha tidbiel, tisfar u fl-aħħar taqa’

biex tibqa’ ħajja s-siġra u tibqa’ ħadra.

Jien bkejt lill-werqa u xejn ma ħsibt fis-siġra.

Issa qed nifhem it-twissija tiegħek:

‘Iżjed la tistaqsix; jekk trid ġo ħsiebek

is-sliema u l-hena ġewwa qalbek, emmen.’”

Nemmen. Kelma qalila imma sabiħa;

ċaħda tal-jien u l-akbar wetqa tiegħu.

Għaliex jekk kulma nafu ‘l barra minna

emminnieh lilna nfusna u lil ħaddieħor

u f’dik l-emmna wettaqna l-fehma tagħna,

l-akbar wetqa tal-jien Int biss, Mulejja;

għax fiergħa l-kelma tal-bnedmin u tbiddel,

u l-għerf li lbieraħ kien imexxi d-dinja

kellu llum jarġa’ lura fuq mixjitu;

imm’ Inti ma tbiddilx, u l-kelma tiegħek

għadha tinsama’ llum sħiħa u widdieba

bħalma nsemgħet fil-bidu, u tibqa’ tidwi

fuq il-ħerba taż-żmien, sakemm fis-sema

tibqa’ sultana x-xemx u taħtha tibqa’

tħabbat xi qalb. Oh! jiena qed nismagħha,

Mulejja, il-kelma tiegħek, qed nismagħha

titħaddet ġewwa qalbi u ġewwa ħsiebi

b’dik il-ħlewwa li tiġbed, b’dik il-qawwa

li tirbaħ bla ma tgħakkes, b’dik it-tjieba

li taf qalb ta’ missier għal ibnu ċ-ċkejken.

Issa jien ma jien xejn, għax għaraft lilek,

Mulej, li Inti kollox. Kif il-baħar

iħaddan l-art, hekk Inti tħaddan lili,

u jien mitluf ġo fik: Int biss il-bidu.

Int biss it-temma, id-dawl, il-ġid, il-hena

ta’ kulma jien: fik biss il-kif u l-għala

ta’ kulma sar, ta’ kulma jsir ġo fija,

ta’ li jiġri madwari; u kif fuq mera

id-dawl jaħdem ix-xebh ta’ min iħares

u x-xebh ikun id-dawl, hekk jien, Mulejja,

fik nara x-xbieha tiegħi bħal fi ħġieġa

safja bla nikta, u dik ix-xbiha ħajja

mhix ħlief id-dawl li wiċċek jixħet fuqi.

Fieragħ mingħajrek u għaddieni l-bniedem;

imm’ Int sawwartu hekk, sabiex tkun tista’

timlieh u twettqu bik innifsek, terfgħu

mid-dlam tal-mewt għad-dawl ta’ ħajja kbira;

għax kif jaħdem skultur mudell fit-tafal,

u ħsiebu jkun fil-bronż li jiġi wara,

hekk Int ħdimt l-ewwel bniedem – trab mewwieti –

waqt li ħarstek fil-bgħid kienet titgħaxxaq

bi bniedem ieħor, l-isbaħ xogħ’l ta’ driegħek,

kbir daqsek fi ċkunitu. U Inti rajtu

lil dan il-bniedem, bħal misħut imsallab,

fuq demm il-ħtija jxerred demm il-maħfra,

biex jekk, nisel id-dnub, daħlu fid-dinja

il-mewt u n-niket, fuq il-mewt u n-niket

jidħlu, nisel il-ħajr, il-ħajja u l-hena.

Issa mexxini Int, ja dawl tas-sema,

biex ma narġax fil-għama ta’ kburiti;

rażżan ġo fija l-jien, l-għadu tas-sewwa,

biex miegħi tgħammar Int; imxejt biżżejjed

fid-dlam, intektek bil-għasluġ ta’ ħsiebi,

fuq triq imwiegħra, fejn il-mewt tittawwal

minn kull xifer ta’ rdum; xerridt biżżejjed

dmugħ mingħajr faraġ, waqt li t-talba tiegħi

kienet tidwi bla tama ġewwa qalbi,

għax ġwienaħ ma kellhiex biex tifred l-għoli.

Issa mexxini Int, għax fik biss nagħraf

il-għajb tal-jien u l-ġmiel ta’ lilhinn minnu.